Schrijfgids.nl

Op een website vul je een formuliertje in. Je klikt op OK, en er verschijnt een popupvenster op je scherm:

Uw registratie was succesvol!

Of je verstuurt een berichtje via een site, en je ontvangt deze melding:

Het bericht werd verzonden.

Twee rare zinnen. Je snapt precies wat er staat, maar ze klinken stroef. Dat komt door de onvoltooid verleden tijd in deze zinnen: was succesvol, werd verzonden. Een dood­normale Nederlandse werkwoordstijd, maar het valt op hoe vaak hij te onpas wordt gebruikt, niet alleen door de IT'ers die bepa­len hoe jouw computer met je praat.

Voltooid en onvoltooid

Wat is er mis met Uw registratie was succes­vol en Het bericht werd verzonden? Het zijn zinnen van het type Je redde mijn leven.

Bij dat laatste voorbeeld zie je het duidelijkst wat er aan de hand is: die zin ruikt naar een slechte vertaling. Naar goedkoop geprodu­ceerde ondertitels of de schreeuwerige nasynchronisatie bij Amerikaanse kinderse­ries. Je redde mijn leven is een typisch voorbeeld van een onvoltooid verleden tijd met een Engels smaakje. Aan dat zinnetje kun je, los van de context, al horen dat je het in het Nederlands anders zou zeggen: Je hebt mijn leven gered. Je zou de Engelse verleden tijd You saved my life dus moeten vertalen met een voltooide tijd.

Blijkbaar is voor veel mensen (of dat nu liters zijn of beroepsvertalers) het gebruiksverschil tussen de onvoltooid verleden tijd en de vol­tooid tegenwoordige tijd niet altijd even dui­delijk. Dat verschil is subtiel, soms zelfs zo subtiel dat het weinig uitmaakt, maar het ver­klaart precies het lezersonbehagen bij de voorbeelden hierboven, waarbij de schrijvers met hun tijdkeuze wél merkbaar de plank misslaan.

Wat is dat gebruiksverschil?

De onvoltooid verleden tijd, lees je onder meer in de onverslijtbare stijlklassieker Formuleren (Onrust, Verhagen, Doeve 1993), is verhalend. De camera wordt even ver­plaatst naar het verleden: wat gebeurde er toen? Het gaat om die handeling. Bijvoorbeeld: Ik was bij de kapper, maar het was er veel te druk. Voltooide tijden zijn meer samenvattend. Ze benadrukken het resultaat van de handeling: Ik ben bij de kapper geweest, vandaar dat korte haar. Dat verschil (verleden tijd is verhalend, voltooide tijd is samenvattend) verklaart waarom je eerder Je hebt mijn leven gered zou zeggen dan Je redde mijn leven. Het gaat om het resultaat: 'dankzij jou heb ik mijn val in de gracht overleefd', niet om de gebeurtenis: 'jij trok mij toen en toen uit de gracht'.

En van­daar ook dat je op je computerscherm een vol­tooide tijd verwacht: niet Het bericht werd verzonden, maar Het bericht is verzonden. Niet Uw registratie was succesvol, maar Uw registratie is succesvol verlopen, of U hebt zich succesvol geregistreerd. Nog altijd geen meeslepend proza, maar het volstaat om van een computerhandeling het resultaat te mel­den.

De Taalunie maakte?

Zijn Je redde mijn leven-zinnen beperkt tot het Nederlands van IT'ers of slechte vertalingen? Nee. Op de binnenkant van een boekje met schrijftips dat kortgeleden verscheen, staat:

De Nederlandse Taalunie maakte dit gidsje voor alle ambtenaren die in het Nederlands schrijven.

Een duidelijke zin. Correct Nederlands. En toch blijft ook hier de blik even haken. Dit zin­netje is het eerste wat de lezer onder ogen krijgt als hij het colofon voor in het boekje raadpleegt. Op die contextloze plaats past geen onvoltooide tijd. De Taalunie maakte neemt je even mee naar het moment waarop een klerk achter zijn schrijftafel de veer in de inktpot doopte, en begon het gidsje te schrijven. Maar de zin staat moederziel alleen, die actie uit het verleden hoeft neit tot leven te komen. Het gaat om het resultaat in het heden, het resultaat dat de lezer in handen heeft heeft. Dus:

De Nederlandse Taalunie heeft dit gidsje gemaakt voor alle ambtenaren die in het Nederlands schrijven.

Een prima gidsje overigens, maar onder de w van werkwoordstijden is er ruimte voor een aanvulling.

Dit stuk is geschreven voor Tekstblad (nummer 6 van 2008). Neem een abonnement!